Choroby wątroby spowodowane przez wirusy, charakteryzują się uszkodzeniem tego narządu poprzez procesy zapalne i martwicze. Objawy chorobowe mogą być łagodne lub nie występować wcale. Niektórzy pacjenci mogą doświadczać zmęczenia i złego samopoczucia oraz zażółcenia się skóry. Czym jednak jest wirusowe zapalenie wątroby (WZW)? Jak można się zarazić WZW oraz jakie objawy daje zakażenie?
Co to jest wirusowe zapalenie wątroby?
Wirusowe zapalenie wątroby to poważna choroba zakaźna, która może skutkować groźnymi konsekwencjami, takimi jak rak wątroby, zapalne uszkodzenie miąższu lub jej marskość. WZW jest spowodowane zakażeniem jednym z kilku rodzajów wirusów, w tym wirusami typu A, B, C, D lub E. Oprócz nich, wirusowe zapalenie wątroby może być wywołane także przez wirusy z rodziny Herpesviridae, takie jak cytomegalowirus (CMV), wirus Epsteina i Barr (EBV) i inne. Warto zaznaczyć, że wirus HDV charakteryzuje się szczególnymi właściwościami, ponieważ jego materiał genetyczny jest wbudowany w materiał genetyczny wirusa HBV. Zakażenie HDV może występować tylko jednocześnie z zakażeniem HBV lub jako nadkażenie u osób już zakażonych HBV.
Jakie objawy daje wirusowe zapalenie wątroby?
Chociaż potocznie wirusowe zapalenie wątroby często jest nazywane żółtaczką, termin ten jest nieprecyzyjny z medycznego punktu widzenia. Przede wszystkim dlatego, że żółtaczka nie jest samodzielną chorobą, lecz jedynie objawem, który może mieć wiele różnych przyczyn. Dodatkowo większość przypadków wirusowego zapalenia wątroby przez wiele lat przebiega bez objawów żółtaczki. Na każdego pacjenta z wirusowym zapaleniem wątroby z żółtaczką przypada 5– 15 chorych, u których ten objaw się nie pojawia. Wielu zakażonych wirusem nie odczuwa żadnych objawów lub są one bardzo łagodne. Wśród nich zaliczamy ogólne złe samopoczucie, nieuzasadnione zmęczenie czy trudności w koncentracji i wykonywaniu codziennych czynności.
U chorych z żółtaczką, około 2– 3 tygodnie wcześniej mogą pojawić się symptomy podobne do grypy lub objawy, takie jak utrata apetytu, krótkotrwałe wymioty, rzadziej biegunka, bóle stawów i mięśni, a także, ewentualnie krótkotrwałe wysypki skórne. U dzieci z niektórymi postaciami wirusowego zapalenia wątroby, takimi jak WZW B, mogą wystąpić dodatkowe objawy, takie jak zespół Gianottiego i Crostiego czy zapalenie kłębuszków nerkowych. Pojawienie się żółtaczki poprzedza o 1–2 dni widoczne ciemnienie moczu i odbarwienie stolca.
Jak można zarazić się WZW?
HAV i HEV są chorobami, które przenoszone są drogą pokarmową, dlatego nazywane są „chorobami brudnych rąk’’. Zakażenie HAV następuje poprzez kontakt z osobą chorą lub (pośrednio) z jej stolcem, nawet w niewielkich ilościach niewidocznych gołym okiem, na przykład w toalecie. Droga pokarmowa obejmuje spożywanie owoców morza, zwłaszcza skorupiaków i surowych ostryg. Ponadto do zarażenia dochodzi poprzez skażone igły u osób uzależnionych od narkotyków oraz kontakty seksualne.
HBV i HCV przenoszone są poprzez zakażenie różnymi rodzajami przyrządów medycznych i niemedycznych, które mogą naruszać ciągłość skóry. Na przykład podczas wykonywania tatuażu czy zabiegów kosmetycznych. Obecnie ryzyko zakażenia poprzez przetoczenie krwi lub jej pochodnych jest minimalne dzięki rygorystycznemu systemowi kontroli. Największe ryzyko zakażenia drogą seksualną dotyczy HBV, natomiast jest ono o wiele mniejsze w przypadku HCV, a jeszcze mniejsze w przypadku HAV.
WZW – rozpoznanie
Podczas badania lekarskiego mogą nie występować żadne widoczne objawy wirusowego zapalenia wątroby. W badaniu palpacyjnym pod prawym łukiem żebrowym, pacjent może odczuwać lekką bolesność. Jest to związane z powiększeniem wątroby, która może wystawać spod łuku żebrowego na 1–2 cm. Czasem towarzyszy temu powiększenie śledziony (hepatosplenomegalia).
Podstawowym testem biochemicznym jest oznaczenie aktywności aminotransferaz alaninowej (ALT) i asparaginowej (AST), znane jako próby wątrobowe. Ich wartości w przypadku wirusowego zapalenia wątroby mogą znacznie przewyższać normę, od kilkukrotnego do kilkudziesięciokrotnego przekroczenia. Aktywność ALT jest zazwyczaj wyższa niż AST, a wzrasta 2–4 dni przed pojawieniem się żółtaczki (jeśli występuje). Po wyleczeniu wartości enzymów wracają do normy, choć czas ten może być różny, trwa to średnio kilka tygodni. Czasami po zmniejszeniu się aktywności enzymu ponownie może ona wzrosnąć.
Ponadto należy wykonać oznaczenie różnych wirusów powodujących zapalenie wątroby, w tym oznaczenie antygenu HBsAg, przeciwciał anty-HBc IgM oraz anty-HCV. Obecność tych ostatnich nie jest pewnym dowodem zakażenia HCV. Potwierdzeniem aktywnego zakażenia wirusem HCV jest wykrycie w surowicy krwi materiału genetycznego wirusa – HCV RNA.
Jak leczyć wirusowe zapalenie wątroby?
Leczenie farmakologiczne wirusowego zapalenia wątroby obejmuje przyjmowanie leków antywirusowych oraz preparatów łagodzących objawy, odpowiednio dostosowanych do rodzaju wirusa i objawów. Konieczne jest ścisłe monitorowanie leczenia przez lekarza.
Zalecany jest odpoczynek, dieta lekkostrawna, ograniczenie do minimum leków oraz unikanie spożycia alkoholu. Choć pacjenci zazwyczaj ograniczają swoją aktywność na początku choroby, niekoniecznie muszą przebywać cały czas w łóżku. Palacze cierpiący na przewlekłe zapalenie wątroby typu C powinni zrezygnować z palenia. Palenie pogłębia uszkodzenia wątroby i zwiększa ryzyko raka wątrobowokomórkowego (HCC). Dodatkowo korzystne jest normalizowanie masy ciała, dlatego osoby z nadwagą lub otyłością powinny podjąć program redukcji masy ciała.
WZW – profilaktyka
Aby zapobiegać zakażeniu HAV, kluczowe jest utrzymanie wysokich standardów higieny środowiska, takich jak regularne mycie rąk i odpowiednia higiena żywności. Najbardziej skuteczną metodą ochrony jest podanie szczepionki przeciwko HAV lub szczepionki skojarzonej przeciwko HAV i HBV, które są zarejestrowane w Polsce i charakteryzują się wysoką skutecznością, przekraczającą 90%.
Zapobieganie zakażeniom HBV i HCV wymaga podobnych środków nieswoistych, takich jak rygorystyczne przestrzeganie zasad higieny w placówkach opieki zdrowotnej i innych miejscach, takich jak salony fryzjerskie, kosmetyczne czy studia tatuażu, wraz z odpowiednim zabezpieczeniem przed skażeniem materiałów krwią lub innymi płynami ustrojowymi.
