Zespół policystycznych jajników (PCOS, z ang. Polycystic Ovary Syndrome) to jedno z najczęstszych zaburzeń u kobiet w wieku rozrodczym. PCOS charakteryzuje się zaburzeniami hormonalnymi, które mogą prowadzić do niepłodności, nieregularnych cykli menstruacyjnych, a także licznych problemów metabolicznych. Szacuje się, że PCOS dotyka od 5% do 10% kobiet w wieku rozrodczym na całym świecie.
Czym jest zespół policystycznych jajników?
Zespół policystycznych jajników (PCOS) jest schorzeniem dotykającym kobiety w wieku rozrodczym. Nazwa tego zespołu pochodzi od charakterystycznego obrazu jajników widocznych w badaniu USG, w którym obecnych jest wiele pęcherzyków. Mechanizm powstawania PCOS jest skomplikowany i zależy od czynników genetycznych, hormonalnych, metabolicznych oraz środowiskowych.
Charakterystyczne dla PCOS są cykle bezowulacyjne, które prowadzą do trudności z zajściem w ciążę. Ponadto widoczna jest nadmierna produkcja androgenów, męskich hormonów płciowych, które powodują różne zmiany w organizmie kobiety. Ponadto PCOS wiąże się również z insulinoopornością, która może nasilać objawy choroby, zwiększając produkcję androgenów.
PCOS wydaje się mieć komponent dziedziczny i może występować u kobiet, które były nadmiernie eksponowane na hormony męskie w życiu płodowym. Ponadto w grupie ryzyka są kobiety z nadwagą lub otyłością, prowadzące niezdrowy tryb życia. W tej grupie znajdują się również kobiety, u których dojrzewanie rozpoczęło się wcześnie, mają większe ryzyko rozwinięcia tego zaburzenia.
Objawy zespołu policystycznych jajników
Typowe objawy dla zespołu policystycznych jajników obejmują:
- nieregularne cykle miesiączkowe lub ich ograniczoną liczbę (mniej niż 8 rocznie),
- rzadkie lub niewystępujące owulacje,
- hirsutyzm (nadmierne owłosienie typu męskiego), który dotyczy aż 70% kobiet z PCOS,
- trądzik (na twarzy, klatce piersiowej, plecach),
- hiperandrogenizm (nadmiar androgenów, potwierdzony badaniami laboratoryjnymi),
- wielotorbielowate jajniki widoczne w badaniu USG.
Jednym z najbardziej uciążliwych objawów, obniżających jakość życia, jest hirsutyzm, czyli nadmierne owłosienie typu męskiego. Owłosienie pojawia się na twarzy, wokół brodawek sutkowych oraz w okolicy lędźwiowo-krzyżowej.
PCOS może wystąpić u kobiet w różnych okresach życia. Często kobiety z tym schorzeniem zgłaszają nadmierny przyrost masy ciała i trudności w utracie nadmiernych kilogramów. Otyłość jest często związana z insulinoopornością, co wpływa na problemy z wagą i trudności w zajściu w ciążę.
Stwierdzono również, że kobiety z PCOS częściej cierpią na zaburzenia psychiczne, takie jak zaburzenia lękowo-depresyjne. Z tego powodu opieka nad kobietami z PCOS powinna być interdyscyplinarna. Warto włączyć do leczenia nie tylko ginekologa, endokrynologa i diabetologa, ale również dietetyka i psychologa.
PCOS – rozpoznanie i diagnostyka
Aby ustalić rozpoznanie POCS konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki, która ma na celu wykluczenie innych schorzeń powodujących podobne dolegliwości. Na początku ginekolog przeprowadza wywiad z pacjentką dotyczący jej objawów, bada ją na fotelu ginekologicznym oraz wykonuje dodatkowe badania.
Badanie USG przezpochwowe jest preferowaną metodą obrazowania w diagnostyce policystycznych jajników. Podczas tego badania lekarz ocenia jajniki – policystyczność jajników występuje, gdy objętość jajnika wynosi około 10 cm³ i/lub gdy w każdym jajniku znajduje się co najmniej 20 pęcherzyków o średnicy 2–9 mm.
Wszystkie badania hormonalne należy wykonywać w pierwszej fazie cyklu, między 3. a 5. dniem od rozpoczęcia miesiączki. Obejmują one pomiar stężenia testosteronu, SHBG (białka wiążącego hormony płciowe), androstendionu i dehydroepiandrosteronu (DHEA-S) oraz gonadotropin – hormonu luteinizującego (LH) i hormonu folikulotropowego (FSH). Ustalenie, czy u kobiety występują cykle owulacyjne, możliwe jest poprzez oznaczenie stężenia progesteronu w drugiej fazie cyklu. W dodatkowych badaniach wykorzystuje się test OGTT, który polega na zmierzeniu stężenia glukozy na czczo.
Zespół policystycznych jajników – leczenie
U osób z nadwagą leczenie PCOS powinno rozpocząć się od zmiany stylu życia. Warto zmodyfikować dietę, wyeliminować niezdrowe nawyki żywieniowe oraz wprowadzić regularną aktywność fizyczną. Zalecana jest dieta bazująca na produktach o niskim indeksie glikemicznym oraz planowanie regularnych posiłków bogatych w warzywa i owoce. Jeśli te działania okażą się nieskuteczne, konieczne jest wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Leki przeciwcukrzycowe traktowane są jako leki pomocnicze, ponieważ pomagają one utrzymać prawidłową równowagę metaboliczną.
Kobietom, które nie planują w najbliższym czasie zajść w ciążę, w celu zmniejszenia objawów i ryzyka powikłań zaleca się dwuskładnikowe tabletki antykoncepcyjne. Czasami stosuje się same antyandrogeny, które łagodzą objawy związane z wysokim poziomem androgenów, jednak taka terapia wymaga zabezpieczenia przed zajściem w ciążę, ponieważ te leki mogą uszkodzić płód.
W leczeniu niepłodności głównym celem jest przywrócenie owulacyjnych cykli miesiączkowych. Ta terapia nie przynosi rezultatów, można rozważyć indukcję owulacji za pomocą gonadotropin, a w dalszej kolejności zapłodnienie in vitro.
PCOS jest chorobą, w której można jedynie łagodzić objawy. Zaprzestanie leczenia zwykle prowadzi do nawrotu dolegliwości. W przypadku niepłodności spowodowanej hormonalnymi zaburzeniami wynikającymi z PCOS, prawdopodobieństwo zajścia w ciążę i urodzenia dziecka po zmianie trybu życia oraz odpowiedniej terapii jest stosunkowo wysokie.
