Kleszczowe zapalenie mózgu, znane również jako odkleszczowe zapalenie mózgu lub wczesno-letnie zapalenie mózgu, to choroba ośrodkowego układu nerwowego. Spowodowane jest infekcją wirusem kleszczowego zapalenia mózgu (TBEV) z rodziny Flaviviridae. Jak dochodzi do zakażenia wirusem TBEV? Jakie objawy daje kleszczowe zapalenie mózgu?
Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu?
Kleszczowe zapalenie mózgu to schorzenie centralnego układu nerwowego spowodowane przez wirusy z rodziny Flaviviridae, przenoszone przez kleszcze Ixodes podczas ich ukłucia. Dorośli częściej niż dzieci zapadają na tę chorobę. Małe gryzonie oraz kleszcze są głównymi źródłami wirusa, który jest przekazywany przez kleszcze na kolejne pokolenia. Rzadsze przypadki zakażenia mogą być spowodowane spożyciem surowego mleka od zakażonych zwierząt.
Infekcja centralnego układu nerwowego objawia się jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Czasem także jako zapalenie mózgu lub jednoczesne zapalenie opon i mózgu, a rzadko jako zapalenie rdzenia kręgowego. Wzmożone zachorowania na odkleszczowe zapalenie mózgu pojawiają się w okresie ciepłym, od kwietnia do listopada, kiedy kleszcze są najbardziej aktywne. Czas inkubacji i zakaźności wynosi od 7 do 14, a nawet do 28 dni.
Kleszczowe zapalenie mózgu – przebieg
Chorobę można podzielić na dwa główne typy: europejski, który jest łagodniejszy oraz dalekowschodni, charakteryzujący się cięższym przebiegiem. Początkowo wirusy rozmnażają się w komórkach skóry i pobliskich węzłach chłonnych, a następnie przedostają się do krążenia krwi. W tym czasie wirus zakaża różne komórki organizmu, co prowadzi do wystąpienia wczesnych objawów choroby. U niektórych osób organizm jest w stanie zwalczyć infekcję na tym etapie. U pozostałych dochodzi do wtórnej fazy zakażenia, podczas której wirus atakuje komórki śródbłonka naczyń mózgowych, a potem także komórki nerwowe mózgu. W rezultacie pojawiają się objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a w zaawansowanych przypadkach również objawy zapalenia mózgu.
Objawy kleszczowego zapalenia mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu zazwyczaj ma dwuetapowy przebieg. Okres inkubacji trwa od 4 do 28 dni, z przeciętnym czasem trwania około tygodnia.
Początkowo choroba zaczyna się nagle i w pierwszej fazie przypomina objawami grypę. To bowiem czyni ją trudną do odróżnienia od łagodnych zakażeń wirusowych. Pacjenci często skarżą się na ogólne osłabienie, bóle głowy i mięśni, bóle oczu. Ponadto mogą wystąpić nudności, wymioty i dolegliwości brzuszne. Gorączka zwykle nie przekracza 38°C. Te wstępne objawy utrzymują się przez około tydzień, po czym ustępują. U 20-30% osób objawy zakażenia TBEV zatrzymują się na tym etapie, natomiast u większości (70-80%) objawy nawracają po kolejnym tygodniu.
Druga faza, nazywana fazą neuroinfekcji, charakteryzuje się głównie objawami zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych. Pojawia się wówczas wysoka gorączka do 40°C, ogólne osłabienie, bóle głowy, zawroty, nudności, wymioty oraz sztywność karku. Pacjenci są drażliwi oraz prezentują nadwrażliwość na światło, dźwięki i dotyk. Mogą również wystąpić drgawki. W przypadku zapalenia mózgu występują zaburzenia świadomości, takie jak senność, dezorientacja, problemy z koncentracją i pamięcią oraz objawy ogniskowe, np. porażenie nerwów, niedowłady, zaburzenia mowy i połykania.
W najcięższych przypadkach rozwijająca się senność prowadzi do śpiączki. Ponadto do objawów dołączają się zaburzenia funkcji życiowych, oddychania i krążenia, co może prowadzić do śmierci. Najrzadszym typem zakażenia TBEV jest zapalenie rdzenia kręgowego, które manifestuje się szybkim rozwojem niedowładów i zaburzeń czucia. Objawy neurologiczne zwykle ustępują w ciągu kilku tygodni. Jednakże w ciężkich przypadkach mogą trwać nawet kilka miesięcy lub pozostawić trwałe powikłania.
Diagnostyka oraz leczenie
Do postawienia diagnozy kleszczowego zapalenia mózgu konieczne jest wykrycie przeciwciał IgM przeciwko wirusowi w surowicy oraz analiza płynu mózgowo-rdzeniowego potwierdzająca obecność infekcji wirusowej. Podstawową metodą diagnostyczną jest badanie poziomu przeciwciał za pomocą testu ELISA. Kluczowe informacje przynosi wywiad z pacjentem.
Nie istnieje specyficzne leczenie przyczynowe, dlatego głównie stosuje się leki łagodzące objawy. Leczenie objawowe polega na podawaniu płynów dożylnie w celu korekty zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej, leczeniu przeciwobrzękowym i przeciwzapalnym, stosowaniu leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, profilaktyce drgawek oraz właściwym żywieniu.
Jak postępować po zakończeniu leczenia?
Jeśli zakażenie TBEV przebiegło w najłagodniejszej postaci neurologicznej, czyli zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, zwykle wystarczy zachowanie oszczędzającego trybu życia, unikanie ekspozycji na słońce i unikanie intensywnego wysiłku fizycznego przez kilka tygodni. W przypadku zapalenia mózgu i rdzenia kręgowego powrót do zdrowia zazwyczaj wymaga wielomiesięcznej rehabilitacji, która niestety nie zawsze zapewnia pełne odzyskanie zdrowia.
