Krztusiec – objawy, leczenie i zapobieganie

Krztusiec, znany również jako koklusz, to wysoce zakaźna choroba bakteryjna wywoływana przez bakterie Bordetella pertussis. Choroba ta atakuje głównie układ oddechowy i charakteryzuje się napadowym kaszlem, który może trwać tygodniami lub nawet miesiącami.

Co to jest krztusiec?

Infekcja rozwija się, gdy pałeczka krztuśca dostaje się do organizmu, zakażając układ oddechowy. Tam zaczyna wytwarzać toksynę powodującą martwicę komórek w obrębie błon śluzowych (tchawicy i oskrzeli). Uszkodzone drogi oddechowe wydzielające gęsty lepki śluz, pobudzają napadowy odruch kaszlowy.

W jaki sposób można się zarazić krztuścem?

Źródłem zakażenia pałeczką krztuśca są osoby chore, w tym dzieci z pełnoobjawowym przebiegiem choroby oraz młodzież i dorośli, u których objawy mogą być łagodne czy niecharakterystyczne. Największa zaraźliwość występuje w ciągu pierwszych dwóch tygodni choroby i utrzymuje się przez około 3–4 tygodnie, jednak właściwa antybiotykoterapia może skrócić ten okres do 5 dni.

Krztusiec jest wysoce zaraźliwy, nawet bardziej niż ospa wietrzna. Ryzyko zachorowania po kontakcie z osobą chorą przekracza 80% dla osób podatnych na zakażenie. Przenoszenie infekcji odbywa się drogą kropelkową podczas kaszlu i kichania, a także przez bezpośredni kontakt (znacznie mniejsze ryzyko zarażenia).

Jakie objawy daje krztusiec?

Krztusiec przebiega w trzech fazach:

1. Pierwsza faza krztuśca, zwana nieżytową, jest praktycznie nie do odróżnienia od ciężkiego przeziębienia. W tej fazie pojawiają się typowe objawy infekcji dróg oddechowych, takie jak suchy kaszel, katar, stany podgorączkowe, ból i zapalenie gardła, które trwają od 1 do 2 tygodni.
   
2. Faza napadów kaszlu trwa od 2 do 4 tygodni. Objawy w tej fazie zależą od wieku chorego i jego stanu odporności. U niemowląt przeważają napady duszności, łzawienie oczu, zaczerwienienie twarzy, sinica oraz bezdech, który może być jedynym objawem choroby u najmłodszych. U starszych dzieci napady kaszlu stają się coraz częstsze i intensywniejsze, osiągając u niezaszczepionych dzieci nawet kilkadziesiąt napadów dziennie. Napady mogą być wywołane przez emocje, jedzenie, kichanie, ziewanie oraz sen. U dorosłych jedynym objawem krztuśca może być przewlekły, suchy kaszel, który zazwyczaj nasila się w nocy i stopniowo łagodnieje z czasem.
   
3. Faza zdrowienia charakteryzuje się stopniowym zmniejszaniem częstotliwości i intensywności napadów kaszlu, choć sam kaszel może utrzymywać się przez długi czas. Suchy kaszel, który klasycznie nasila się nocą, stopniowo łagodnieje i może trwać od kilku do kilkunastu tygodni. Napady kaszlu mogą być wywoływane przez różne czynniki drażniące, takie jak emocje czy zmiany temperatury. Przewlekły kaszel jest wynikiem uszkodzenia dróg oddechowych przez toksyny bakteryjne, dlatego gdy błona śluzowa zostanie uszkodzona przez toksyny krztuśca, leczenie antybiotykiem nie przynosi ulgi w objawach, mimo że eliminuje bakterie.

Krztusiec – rozpoznanie

Pacjenci zgłaszający się do lekarza z objawami krztuśca często są początkowo diagnozowani jako osoby z objawami podobnymi do grypy. Krztusiec podejrzewa się, gdy kaszel utrzymuje się ponad trzy tygodnie u osób. Ponadto u tych pacjentów, którzy mieli kontakt z chorym na krztusiec. Ostateczna diagnoza opiera się na badaniach mikrobiologicznych i serologicznych. U pacjentów z krztuścem morfologia krwi wykazuje wysoką leukocytozę (20000–30000/µl) z przewagą limfocytów, co jest pomocne w diagnostyce, choć nie przesądza o chorobie.

W badaniu mikrobiologicznym stosuje się hodowlę bakterii Bordatella pertussis. Materiał do badania pobiera się w formie wymazu z gardła lub nosa i często poddaje się go badaniom molekularnym. Każdy lekarz, po zdiagnozowaniu krztuśca, powinien zgłosić ten fakt do stacji sanitarno-epidemiologicznej.

Czym jest diagnostyka serologiczna?

Diagnostyka krztuśca obejmuje także badanie serologiczne, w którym oznacza się obecność przeciwciał przeciwko różnym antygenom bakteryjnym. Test serologiczny wykonuje się w laboratorium na podstawie próbki surowicy krwi pobranej od pacjenta, zazwyczaj z żyły łokciowej. Przed wykonaniem badania serologicznego na krztusiec nie trzeba być na czczo, choć najlepiej zgłosić się rano, choć nie jest to konieczne. Przed pobraniem krwi warto skonsultować z lekarzem stosowane leki.

W przypadku krztuśca test serologiczny należy przeprowadzić dwukrotnie, w odstępie 4 tygodni. Pierwszy raz w fazie nieżytowej, czyli w początkowym stadium choroby, a drugi raz na etapie zdrowienia, czyli w ostatniej fazie. Celem testu serologicznego jest monitorowanie i ocena odpowiedzi układu odpornościowego, a nie samo wykrycie bakterii krztuścowej w organizmie.

Krztusiec – leczenie

W ostrej, nieżytowej fazie krztuśca leczenie odpowiednim antybiotykiem może zahamować postęp choroby. W zaawansowanej fazie kaszlu antybiotyk jedynie skraca okres zaraźliwości, ale nie wpływa na objawy ani przebieg choroby. Wiadomo, że osoba chora na krztusiec przestaje zarażać po 5 dniach prawidłowo przeprowadzonej antybiotykoterapii. Niestety, nie ma leków o udowodnionym działaniu, które łagodziłyby kaszel krztuścowy w zaawansowanej fazie choroby.

Jak zapobiegać krztuścowi? – szczepienia ochronne

Jednym z najskuteczniejszych sposobów zapobiegania krztuścowi jest szczepienie. W tym celu stosuje się skojarzoną szczepionkę DTP, która jednocześnie chroni przed trzema chorobami: krztuścem, tężcem i błonicą. Obecnie dostępne są dwa rodzaje szczepionek – bezkomórkowa (DTaP) i całokomórkowa (DTP). W Polsce szczepienie to jest obowiązkowe.

Szczepionka przeciw krztuścowi nie jest obowiązkowa dla dorosłych, ale warto ją przyjąć, zwłaszcza jeśli jest się narażonym na kontakt z chorymi. Dotyczy to np. rodziców dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym oraz pracowników placówek edukacyjnych i opiekuńczo-wychowawczych. Nie określono jednoznacznie, jak często należy powtarzać szczepienie przeciw krztuścowi.