Pneumokoki, czyli bakterie z gatunku Streptococcus pneumoniae, są jednymi z najczęstszych patogenów odpowiedzialnych za poważne infekcje u ludzi. Są one szczególnie groźne dla małych dzieci, osób starszych oraz osób z obniżoną odpornością. Pneumokoki mogą powodować różnorodne choroby, w tym zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie ucha środkowego i posocznicę (sepsę).
Czym są pneumokoki?
Pneumokoki to Gram-dodatnie bakterie kuliste (ziarenkowce), które zwykle występują w parach (dwoinki). Są otoczone polisacharydową otoczką, która jest głównym czynnikiem wirulencji, chroniąc bakterie przed fagocytozą przez komórki układu odpornościowego gospodarza. Istnieje ponad 90 różnych serotypów pneumokoków, z których każdy charakteryzuje się unikalnym składem otoczki polisacharydowej.
Zarażenie pneumokokami
Pneumokokami można zarazić się nie tylko poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem, ale także przez wdychanie drobnych kropelek wydzieliny dróg oddechowych lub śliny, które unoszą się w powietrzu na skutek kichania, kaszlu, a nawet śmiechu czy rozmowy.
Kropelki z pneumokokami mogą być rozprzestrzeniane na odległość do 1 metra. Jeśli w tym obszarze znajduje się inna osoba, istnieje duże prawdopodobieństwo, że je wdycha. Kropelki osiadają również na powierzchniach, takich jak blaty, podłogi czy zabawki, co nadal stwarza zagrożenie.
Pneumokoki – grupa ryzyka
Zarażenie pneumokakami stanowi zagrożenie w szczególności dla dzieci poniżej 5. roku życia, których układ odpornościowy jest w fazie rozwojowej. Do kolejnej grupy ryzyka zaliczamy osoby starsze powyżej 65. roku życia, u których swoista odporność maleje. Ryzyko zakażenia pneumokokami jest wyższe u osób z obniżoną odpornością w wyniku chorób przewlekłych, przeszczepów oraz w wyniku upośledzenia układu odpornościowego.
Jakie choroby wywołuje zakażenie pneumokokami?
Pneumokoki powodują zarówno choroby nieinwazyjne, jak i poważne zakażenia inwazyjne, które mogą mieć tragiczne skutki.
Najczęściej pneumokoki wywołują choroby górnych dróg oddechowych. Wśród nieinwazyjnych schorzeń pneumokokowych można wymienić:
- zapalenie płuc bez bakteriemii,
- zapalenie ucha środkowego i wyrostka sutkowatego,
- zapalenie zatok,
- zapalenie gardła,
- zapalenie oskrzeli.
Najpoważniejszą postacią zakażenia pneumokokami jest inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP), która obejmuje takie schorzenia jak:
- bakteriemia (zakażenie krwi),
- zapalenie płuc z bakteriemią,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- sepsa (posocznica),
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie osierdzia.
Inne zagrożenia chorobowe
Pneumokoki mogą również powodować zapalenie opłucnej, zapalenie spojówek, zapalenie stawów, a także ropień mózgu. Wszystkie te choroby mogą prowadzić do poważnych powikłań, w tym kalectwa, niewydolności wielonarządowej, a w najcięższych przypadkach do śmierci.
Wielu zdrowych ludzi, zwłaszcza dzieci (około 60%) uczęszczających do żłobków lub przedszkoli, jest nosicielami pneumokoków, które bytują głównie w błonach śluzowych nosogardzieli. Nosicielstwo samo w sobie nie stanowi zagrożenia i nie wymaga leczenia, ale w przypadku osłabienia organizmu, pneumokoki mogą prowadzić do nieinwazyjnych zakażeń, takich jak zapalenie ucha środkowego.
Jeśli bakterie przełamią bariery ochronne i dostaną się do krwiobiegu, a następnie do płynu mózgowo-rdzeniowego lub płuc, może wystąpić zakażenie inwazyjne, w tym zapalenie płuc z bakteriemią, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy sepsa pneumokokowa.
Diagnostyka i leczenie
Diagnostyka zakażeń pneumokokowych opiera się na hodowli bakterii z próbek pobranych od pacjenta, takich jak krew, płyn mózgowo-rdzeniowy, plwocina czy wymaz z ucha. Testy molekularne, takie jak PCR, również są używane do szybkiego i dokładnego wykrywania obecności pneumokoków.
Leczenie infekcji pneumokokowych zależy od rodzaju i ciężkości choroby. Antybiotyki, takie jak penicylina, amoksycylina czy cefalosporyny, są głównym środkiem leczenia. Jednakże, oporność na antybiotyki wśród pneumokoków staje się coraz większym problemem, co utrudnia skuteczne leczenie. W przypadkach opornych szczepów stosuje się bardziej zaawansowane antybiotyki, takie jak wankomycyna czy linezolid.
Szczepienia na pneumokoki
Od 2017 roku szczepionka przeciw pneumokokom jest obowiązkowa w polskim kalendarzu szczepień ochronnych. Bezpłatne szczepienia na pneumokoki są dostępne dla dzieci od 6. tygodnia życia do 2. roku życia oraz dla dzieci do 5. roku życia z grup ryzyka określonych w Programie Szczepień Ochronnych. Starsze dzieci, młodzież i dorośli mogą również skorzystać ze szczepień przeciw pneumokokom, choć te nie są finansowane przez Ministerstwo Zdrowia.
Szczepienia przeciw pneumokokom są wysoce skuteczne w zapobieganiu inwazyjnej chorobie pneumokokowej oraz chronią przed zakażeniami wywołanymi przez oporne na leki szczepy pneumokoków. Ważnym efektem szczepień dzieci jest ochrona osób starszych, słabszych i bardziej narażonych na zakażenia.
Nowoczesne szczepionki przeciw pneumokokom są bezpieczne i dobrze tolerowane przez dzieci.
